این جمله شاید برای بسیاری از شما سخنی تکراری و کلیشه ای شده باشد اما با وجود این هنوز بسیاری از دانش آموزان با این درس طوری رفتار می کنند که گویی به مصاف هیولایی می روند که خود را یارای مقابله با آن نمی بینند و آثار نامناسب این مبارزه شاید تا سالهای متمادی خود را نشان دهد طوری که این دانش آموزان در مقاطع بالاتر از نام ریاضی وحشت داشته باشند.

 در این مقاله با در اختیار قرار دادن آمار و اطلاعاتی از دانش آموزان شهرستان مریوان به سه تن از صاحبنظران، سعی بر آن شده است تا این معضل بزرگ از سه دیدگاه مختلف ( آموزشی، جامعه شناختی و روانشناختی) مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد :

 

بررسی از دیدگاه آموزشی (ابراهیم مرادی دبیر ریاضی دبیرستانهای مریوان)

كار كردن روي اين موضوع ساده و آسان نيست و نمي توان به تنهايي ادعا كنيم كه مي توانيم تمام كارها را براي بهتر شده انجام دهيم زيرا پيش تر از ما نيز انسانهايي آگاهتر و با تجربه تر بوده اند كه فعاليت داشته وكار كرده اند و نتايج قابل قبولي را نيز ارائه داده اند ولي بعد از آنها راه به فراموشي كشيده شده است . اما درمورد نمودارها مي توانم بگويم كه واقعيت نمودار ستوني در رشته رياضي كه اداره آموزش و پرورش به شما داده است از اين اندازه هم كمتر است  زيرا در اوايل سال تحصيلي دانش آموزان با مشاوره هايي زود گذر و خوشبينانه و بدون داشتن بنيه علمي لازم به رشته رياضي مي روند( بخاطر نام رشته رياضي فيزيك )  و مدارس نيز آمار دانش آموزان رشته رياضي را به اداره ارسال مي كند غافل از اينكه تعداد زيادي از آنها بعد از مدتي در طول سالتحصيلي تغيير رشته داده و يا ترك تحصيل مي كنند در هر حال دانش آموزا ن رشته رياضي در مريوان و حتي در ايران كمترند به چند دليل .

1. اكثر دانش آموزان چون داراي بنيه علمي ضعيف و در حدي پايين در مقطع ابتدايي و راهنمايي در درس رياضي مي باشند بنابراين چون اين احساس علاقه را در خود نمي بينند از درس رياضي و در نتيجه رشته رياضي فيزيك گريزان و متنفرند و اكثرا دنبال رشته اي هستند كه مطالب رياضي كمتر در آن باشند . بنابراين بهترين راهكار براي تقويت گرايش به رشته رياضي فيزيك را بايد از همان دوره ابتدايي جويا باشيم .

 

2. دانش آموزان و معلمان هيچ تفاوت و امتيازي براي سختي رشته رياضي فيزيك و ديگر رشته ها را نمي بينند بنابراين چون ادامه تحصيل در رشته هاي ديگر آسانتر و راحت تر است به رشته هاي ديگر روي مي آورند.

 

3.  به نظر اينجانب يكي از عاملهاي مهم گريز از  درس رياضي  خشك بودن و بدون برنامه اي مطالب درسي  و كتابها مي باشند بايد مطالب  ومحتواي كتب درسي به شيوه اي باشند تا دانش آموز احساس خستگي نكند مثلا بسياري از تدريسها نياز به آزمايش و كار  كارگاهي و گروهي داشته باشد  و در آزمايشها و كارگاهي عملي توسط خود دانش آموزان ، تجربه ، آموزش و يادگيري انجام و نتيجه گيري شود . نه اينكه همه چيز در اختيار دانش آموز قرار گيرد.

4. تخصصي كردن معلمان ابتدايي به انواع روشها و فنون تدريس رياضي بطوريكه باعث ايجاد انگيزه و علاقه در معلمین و درنتيجه دانش آموزان شود .

5. توجه به خلاقيتها ، راهكارها و اظهار نظرهاي معلمان در محتواي كتب درسي و تغييرات بعد از كارهاي كارشناسانه 

6.  متناظر با تدريس و آموزشهايي كه براي اولين بار دانش آموزان با اين نوع تدريس آشنا مي شوند وسايل كمك آموزشي تهيه و در اختيار باشند تا هم از زمان مفيد كلاس به خوبي استفاده شده باشد و هم يادگيري را به حداكثر ببريم و رابطه اي در بين واقعيت عيني مطالب  و بحث تئوري تدريس ايجاد كنيم.

7.  يادگيري درس رياضي نياز به برنامه ريزي كردن براي فهماندن دانش آموز بطور متوالي دارد كه اكثر دانش آموزان از  داشتن چنين برنامه اي دورند و يكي ديگر از راههاي گرايش به رشته رياضي داشتن برنامه ريزي صحيح و ادامه دادن آن مي باشند.

8. تشكيل جلسات ، همايشها ، سمينارها و نوشتن مقاله ها يي در رابطه با درس رياضي شاهد هستيم دراين رابطه تصميمات و راهكارهايي ارائه مي شوند و بعد از گذشت اندك زماني به فراموشي مي رود و در قالب همان شعار باقي مي ماند  در صورتيكه اگر پيگيريهاي اصولي وقاطع براي رسيدن به اهداف انجام گيرد بسياري از مشكلات آموزشي حل شده و در نتيجه گرايش به رشته رياضي فيزيك بيشتر خواهد شد. 

9.  دوري و ترك تحصيل كردن معلمان  از مطالعه و تحقيق بعد از تحصيلات دانشگاهي و گرايش بسياري از آنها به شغلهاي كاذب و غير معلمي  بطوريكه  اوقات رسيدن به كارهاي مدارس و دانش آموزان را از آنها مي گيرد.

10.  ناهمخواني روشهاي درس خواندن دانش آموزان و روشهاي تدريس  به دليل  عدم ايجاد انگيزه در آنها.

درپايان از شما همكاران محترم خواهشمنداست تا اين نمودارها و تحقيقات را بصورت اصولي و بهتري را ادامه داده و رونوشتي از آن را براي سازمان اداره آموزش و پرورش استان ارسال دارند و از آنها راه چاره را جويا شد .

بررسی از دیدگاه جامعه شناختی ( سید مصلح کهنه پوشی، کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی)

بي گمان  علم رياضي علمي است كه منشاء آن انديشه و تفكر انسان مي‌باشد و نيازمند ذهني  حسابگر و درجه اي از پيچيدگي است كه بتوان با درك مسائل و مفاهيم رياضي و با به كار گيري روش‌هاي مناسب به نتايجي منطقي رسيد،  به عبارت ديگر رياضيات همچون علوم ديگر از جمله فيزيك، شيمي، زيست شناسي و .... نيست كه از طبيعت و بيرون از ذهن  اطلاعات خود را كسب كند و دست به تعميم بزند بلكه مستقيماً محصول فكر و انديشه بشر بوده است.

امروزه اهميت و نقش كليدي رياضيات در جامعه انكار ناپذير است اما سؤال اين است كه چرا رشته رياضي- فيزيك در ميان دانش آموزان از جذابيت چنداني برخوردار نيست؟ و همچنين افت تحصيلي در درس رياضي در نظام آموزشي مدارس ما از كجا ناشي مي‌شود؟

نظام آموزشي

به عنوان مقدمه بايستي متذكر شد كه مي توان عوامل ايجاد  اين مسئله را به سه متغير تقسيم نمود كه فرد را احاطه كرده است و يك مثلث را تشكيل مي‌دهد. يك ضلع اين مثلث نظام آموزشي، ضلع دوم خانواده و ضلع سوم آن جامعه مي باشد.

ميزان علاقه و انگيزه به رشته رياضي- فيزيك و همچنين درس رياضي به كاركرد اين سه عامل و چگونگي جامعه پذيري و آموزش فرد بستگي دارد كه در اينجا به اختصار به مواردي كه در فرهنگ و جامعه ريشه دارد و در سطح كلان مطرح هستند اشاره مي شود.

1-صنعتي نبودن جامعه ما يكي از دلايلي است كه موجب شده توجه چنداني به علمي رياضي نشود، معمولاً در جوامع در حال توسعه و سنتي و يا به قول «اميل دوركيم» جوامع مكانيكي، تقسيم كار به شيوه تخصصي صورت نگرفته است، در چنين جوامعي تفكر انتزاعي و همچنين رياضيات جايگاه بالايي ندارد و اين عامل خود به صورت غير مستقيم بر گرايش دانش آموزان به رشته‌هاي رياضي و در نهايت حوزه فني و مهندسي  تأثير منفي به همراه دارد.

 

2-تسلط فرهنگ نقلي به جاي فرهنگ عقلي در جامعه ما موجب تنزل جايگاه علم رياضي شده است  فرهنگ جوامع اسلامي برروي روايت و نقل تأكيد مي‌كند و مي‌توان براي هر سؤال روايتي ذكركرد، اما روي چگونگي استدلال پاسخ سؤال كمتر توجه شده است.

 

3-در جوامعي كه به علم رياضي و مفاهيم انتزاعي احساس نياز چنداني نكنند و امرار معاش اغلب به شيوه كشاورزي آن هم به شكل سنتي و يا تجارب بازرگاني  صورت گيرد، به علم به ويژه علوم عقلي و رياضيات كه پايه و اساس صنعت را تشكيل مي‌دهند توجه چنداني نمي شود.

در طول تاريخ جامعه ما آبستن بحران و تنشهاي سياسي بوده است از انقلاب مشروطه گرفته تا كودتاي سال 1332(ه. ش) و انقلاب اسلامي 1355(ه. ش) فضاي ناآرام و بحراني در زندگي اجتماعي ايجاد گرديده و افراد كمتر مجال تفكر انتزاعي داشته اند و همين امر موجب عدم گرايش به علوم عقلي و رياضيات شده است.

5- به طور كلي جامعه‌ي ما احساسي و عاطفي بوده و اين خود زمينه تفكرات و مفاهيم پيچيده علمي را در ميان افراد به حاشيه رانده است. به عبارت ديگر انديشه و تفكر در جامعه ما نسبت به جوامع ديگر از جايگاه پايين تري برخوردار است. به عنوان نمونه فرهنگ و شيوه تفكر افراد در كشور آلمان زمينه‌ي خلق علم فلسفه و پرورش شخصيتهاي مهم و فيلسوفان مشهوري را به  وجود آورده، در حالي كه فرهنگ جامعه ما بيشتر افراد را در حوزه ادبيات به ويژه شعر و شاعري سوق داده است. در نهايت براي علومي همچون رياضيات بهاي چنداني قائل نبوده است.

6-بر اساس نتايج تحقيقات انجام شده ميان ميزان تحصيلات والدين و پيشرفت فرزندان همبستگي مستقيم و مثبتي وجود دارد. بنابر اين يكي از عوامل مهم در ميزان انگيزه تحصيلي دانش آموزان و علاقه آنها به رشته‌‌هايي همچون رياضي- فيزيك عامل خانواده است. بر اساس تحقيق كه در شهرستان سرو آباد توسط آقايان امين زارعي و مهدي رضايي در زمينه افت تحصيلي درس رياضي انجام شده بود،98 درصد مادران بي سواد و يا تحصيلات ابتدايي داشته‌اند و همين امر بر تحصيلات آنها نقش مهمي دارد.

7- در حوزه نظام آموزشي، مسئله افت تحصيلي در درس رياضي و كاهش گرايش به رشته رياضي- فيزيك به چند متغير بستگي دارد از جمله:

الف)تعداد زياد تدريس دبيران رياضي و كاهش كارايي آنها در كلاس درس

ب) حجم زياد دروس رياضي و گنجاندن مطالب متنوع و حجيم در اين زمينه در كتابهاي درسي

ج)عدم كاربرد علم رياضي در زندگي فردي  واقف نبودن دانش آموزان به كاربست علم رياضي در زندگي شخصي آنها

د)عدم آشنايي كافي مديران، معاونان و مشاوران مدارس از علم رياضي، بطوري كه اكثريت قريب به اتفاق مديران و معاونان مدارس از آگاهي كافي و لازم نسبت به اهميت علم رياضي برخوردار نيستند و در اين زمينه تحصيلات عالي ندارند.

 

ه)فعاليتهايي كه در پيش دبستاني صورت مي‌گيرد در زمينه‌ي آموزش اصول رياضي و محاسبات لازم در سطح فراگيران نمي باشد و بيشتر حوزه هاي ديگر از جمله هنر، سرود و شعر و .... مي باشد.

 

8- به نظر مي رسد «شيوه حل مسئله» در جامعه‌ي ما دچار اختلال شده است و در اين فرايند از خانواده گرفته تا مدارس و سطوح ديگر جامعه آموزش مناسبي صورت نمي‌گيرد. به عبارت ديگر در جامعه‌ي ما براي حل مسئله از كوتاه تر ين راه استفاده مي شود و افراد خود را درگير پيچيدگي‌هاي مسئله نمي‌كنند و در بسياري از مواقع ما شاهد خشونت(عاجز ماندن از حل مسئله) در خانواده‌ها، مدارس و جامعه هستيم. در واقع خشونت به مثابه پاك كردن مسئله است نه حل آن و اين شيوه‌ي برخورد با مسئله به عنوان فرهنگي فراگير در سطوح مختلف جامعه رواج پيدا كرده و بر ذهن و روان دانش آموزان رسوخ نموده است و از دوره ابتدايي از درس رياضيات(مسئله و شيوه حل آن) ترس واهي دارند.

9- عامل ديگر كه منشاء آن بسترهاي اجتماعي و عوامل محيطي مي باشد، گرايش به راحت طلبي در فرد است. پيشرفت تكنولوژي در جوامع غربي گرايش به رفاه پديده‌اي جديد مي‌باشد كه به صورت ناقص در جامعه‌ي ما گسترش يافته و از آن به راحت طلبي تعبير شده است. و اين خود بر تحصيل در رشته هاي به ظاهر مشكل و بر علاقه فرد به دروس رياضيات تأثير منفي گذاشته است.

با توجه به مطالب مطرح شده مي‌توان چند راهكار را در اين زمينه ارائه داد:

1- شيوه تدريس و آموزش رياضي به صورتي باشد كه نقش مهم آن در زندگي براي دانش آموزان مشخص شود و به كار بستن رياضي را در زندگي ياد بگيرند.

2- برنامه ريزان و مؤلفان كتاب رياضي مفاهيم و شيوه‌ي ارائه مطالب را بر اساس روشهاي نوين تدوين كنند تا جذابيت كافي براي دانش آموزان داشت باشد.

3- تدوين برنامه آموزشي و تربيتي اصولي استاندارد در سطح پيش دبستاني، به طوري كه پايه هاي اوليه محاسبات و مفاهيم رياضي در اين دوره پايه ريزي گردد.

4- كلاسهاي توجيهي براي خانواده و آموزش والدين در جهت تقويت و ايجاد انگيزه براي فرزندان.

5- دعوت از  تحصيل كرده‌هاي فني و مهندسي جهت سخنراني و راهنمايي دانش آموزان براي ايجاد انگيزه در زمينه هاي رشته و درس رياضي.

6- برگزاري اردوها و بازديد از مراكز علمي و صنعتي براي ايجاد و تقويت انگيزه دانش آموزان.

7- برنامه ريزي و سرمايه گذاري دولت و بخش خصوصي در حوزه صنعت و ايجاد فرصت شغلي در راستاي علوم رياضي و مهندسي.

 

بررسی از دیدگاه روانشناختی ( محمد محمدی، کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی moh.marivan@gmail.com)

از جمله عواملي كه باعث فرار دانش آموزان از رشته رياضي فيزيك مي شود عبارتند از:

عوامل شخصي: نبودن استعداد و علاقه كافي به رشته رياضي- ضعف پايه دانش آموزان در درس پايه علي الخصوص رياضي-كسب نكردن شرايط مربوط به رشته رياضي فيزيك

 

عوامل محيطي:

 

 خانوادگي: الگو قرار دادن اعضاي ديگر خانواده(خواهر و برادر) و عدم تمايل آنها به رشته رياضي و عدم انتخاب رشته رياضي  فيزيك توسط اعضاي بزرگتر خانواده

همسالان: با توجه به ويژگيهاي رواني نوجوانان، پذيرش همسالان در سطح بالا قرار دارد و بسيار تحت تأثير دوستان خود قرار مي گيرند و تبليغات همسالان در انتخاب رشته هاي غير از رياضي فيزيك نقش بسزايي دارد.

مدرسه: دبيران رشته رياضي فيزيك نقش بسزايي در جذب دانش آموزان به رشته رياضي فيزيك دارند  آنان مي توانند در دانش آموزان ايجاد انگيزه كنند اما به نظر بنده به خوبي از عهده اين مهم بر نمي‌آيند. شايد آنهم بخاطر و پيچيدگيهاي رواني و شخصيت دبيران رياضي و هم چنين متنوع نبودن و خشك بودن محتواي دروسي كه آنها تدريس مي‌‌كنند،باشد(رياضي،هندسه و ...)دانش آموزان در اين سن و سال به دنبال الگو قرار دادن شخصيتهاي مهم اطراف خود مي‌باشند كه متأسفانه خيلي كم افرادي كه بعنوان الگو انتخاب مي شوند،از بين دبيران رياضي انتخاب مي‌شوند.

قبولي بسيار مشكل دانش آموزان رشته رياضي فيزيك مناطق محروم كشور از جمله شهرستان مريوان در دانشگاه می تواند تأثیر قابل ملاحظه ای در انتخاب رشته ریاضی فیزیک داشته باشد.

راهكار:

ايجاد انگيزه در  دانش آموزان براي انتخاب رشته هاي رياضي- فيزيك

استخدام و بكار گيري دبيران مجرب و با حوصله در مدارس

تشويق دانش آموزان موفق رشته رياضي فيزيك در سطح شهر

نصب عكسهاي دانشجويان رشته هاي رياضي در بيلبردهاي سطح شهر

تلاش جهت تغيير نگرش دانش آموزان در ارتباط به رشته رياضي فيزيك،نحوه پذيرش آنها در دانشگاه،برنامه ريزي در سطح كلان براي جذب هر چه بيشتر دانش آموزان به رشته رياضي فيزيك(وزارت خانه آ-پ و سازمان و ادارات در سطح شهرستان)

برگزاري دوره  هاي توجيهي براي معرفي رشته رياضي فيزيك براي خانواده هاي دانش آموزان

كمك به دانش آموزان جهت شناسايي استعداد و علاقه خود به منظور جلوگيري از انتخاب رشته ناآگاهانه و غلط دانش آموزان.